Қаржыны қайда құямыз:
Әлемдік үздік қор биржалары
және ол жақта қалай
инвестициялай аламыз
және ол жақта қалай
инвестициялай аламыз
Қазір әлемдегі саяси-әлеуметтік, ақпараттық, мәдени өзгерістер мен құбылыстардың барлығы экономикаға тәуелді екенін көре бастадық. Халықтың әл-ауқаты жақсарған кезден-ақ, ел өзге де салаларға мән беріп, олардың дамуына қаржы құя бастайды. Бұл ретте қор нарықтары қазіргі заманауи экономиканың ажырамас бір бөлігі іспеттес. Бүгін Stan.kz әлемдегі үздік қор нарықтарына шолу жасап, олардың артықшылықтары мен ерекшеліктері туралы сөз қозғап, Қазақстан биржасының қандай деңгей тұрғанын анықтауға тырысады. Сонымен қатар әлемдік нарықтарға қалай шығуға болатыны жайлы айтып береді.
Қор нарығының үздіктері
Қаржы нарығынан хабары бар кез келген адамнан әлемдегі ірі биржалардың атын атап, үздік елдерді көрсетуді сұраса, бірінші кезекте АҚШ пен Нью-Йорк биржасы еске түсері анық. АҚШ-та ірі 10 қор нарығы бар. Оның екеуі әлемдегі ең үздік нарықтар тізімін бастап тұр. Олар жоғарыда аты аталған Нью-Йорк биржасы New York Stock Exchange (NYSE) пен National Association of Securities Dealers Automated Quotation (NASDAQ).
Бастапқы құны
(АҚШ доллары)
(АҚШ доллары)
Аты
Табыс
Bank of America
Goldman Sachs
26,96
301,96
3,56%
3,68%
Ford
11,59
5,20%
NYSE биржасында ұсынылған танымал компаниялар:
McDonald's
256,26
2,59%
The Walt Disney Company
85,26
1,20%
Nike
103,77
1,32%
Procter & Gamble
149,61
2,54%
Нью-Йорк қор биржасында 2,4 мың компанияның бағалы қағаздары саудаға түседі. Әлемнің түкпір-түкпірінен ірі компаниялар осы биржаға шығу үшін талпынады. Себебі ондағы күнделікті сауда көлемі шамамен 123 млрд долларға жетеді. Нью-Йорк қор биржасының негізгі индексі NYSE Composite деп аталады. Ол – әлемдегі ең танымал қор индекстерінің бірі. Оның листингінде 2 187 компания бар, ал капитализациясы 27 триллион долларды құрайды. Мұнда әлемдік танымал брендтердің құнды қағаздарын табуға болады.
NASDAQ биржасында ұсынылған танымал компаниялар:
Аты
Бастапқы құны
(АҚШ доллары)
(АҚШ доллары)
Табыс
Microsoft Corp
Apple
332,15
176,04
0,91%
0,55%
Intel
35,96
1,40%
Google
138,50
0,22%
Amazon
130,56
0,21%
Meta
319,88
0,53%
NASDAQ бастапқы кезеңнен-ақ ол электронды сауда жүргізу алаңы ретінде құрылған. Әлі күнге дейін биржа әлемдегі жоғары технологиялар сауда-саттығы жүргізілетін нарық ретінде қарастырылады. NASDAQ негізгі индексі NASDAQ Composite листингінде 3 376 компанияның акциялары бар, ал жалпы капитализациясы 19 триллион долларды құрайды. Жоғары технологиялар мен жаңа заман биржасы аталатын бұл биржадан Microsoft Corp., Apple, Intel, Google, Amazon, Meta және басқа да алпауыт компаниялардың акцияларын табуға болады.
Аты
Бастапқы құны(юань)
Табыс
PetroChina
China Railway Constructio
7,98
8,13
5,56%
3,50%
Bank of Beijing
4,66
6,84%
SSE биржасында ұсынылған компаниялар:
Kangmei Pharmaceutical
1,91
1,56%
New China Life Insurance
36,80
2,99%
Аспан асты елінде де жергілікті инвестицияларды арттыру үшін нақты қадамдар жасалып жатыр. Мысалы, 2014 жылға дейін Қытай азаматтары жергілікті компаниялардың бағалы қағаздарын тек юаньмен сатып ала алатын. 2014 жылдан бастап, заң жобасына өзгеріс енгізгеннен кейін бір ғана Shanghai Stock Exchange биржасының (SSE) нарық капитализациясы екі есе өсіп, 4,5 трлн. долларға дейін жетіп, 4 жыл ішінде сауда-саттық көлемі 470 млрд. долларға дейін артып кетті. 2020 жылдан бастап, осы өңірде блокчейн технологиясын қолданып, Қытайдағы қаржы нарығын бақылау мүмкіндігіне ие болды. Мұнда Қытайдың ірі өндіріс және қаржы компаниялары ұсынылған. Оның листингінде 1 860 компания бар.
Аты
Бастапқы құны(юань)
Табыс
ZTE
Changan
30,40
14,72
1,32
1,64%
Gree Electric
34,16
5,93%
SZSE биржасында ұсынылған компаниялар:
Midea
55,29
4,61%
Visual China Group
14,18
0,11%
Dahua Technology
21,88
1,12%
Қытай АҚШ-тың өз биржасын АҚШ үлгісімен жасағанды жөн санап, Шанхайда барлық компанияларды сатылым шығарса, ал Shenzhen Stock Exchange (SZSE) биржасын қытайлық NASDAQ-қа айналдырып, 2009 жылдың қазан айында биржа аумағында ChiNext сауда платформасы ашты. Бұл инновациялық әрі тез дамушы компаниялардың құнды қағаздарын сатуға арналған платформа. Қазір биржада 2 мыңнан аса компанияның құнды қағазы бар, оның 1 мыңға жуығы ChiNext платформасына тиесілі.
Аты
Бастапқы құны
(Гонконг доллары)
(Гонконг доллары)
Табыс
Tencent Holdings
Alibaba Group
30,40
14,72
1,32
1,64%
Holding
34,16
5,93%
HKEX биржасында ұсынылған компаниялар:
China Mobile
55,29
4,61%
Meituan
14,18
0,11%
AIA Group
55,29
4,61%
Қытай нарығының тағы бір ерекше биржаларының бірі – Hong Kong Stock Exchange (HKEX) қор биржасы. Алдыңғы екі биржа Қытай үкіметіне тікелей бағынса, бұл Гонконг саудагерлер ассоциациясының шешімімен ашылған. Биржаны Қытаймен өзге елдер арасындағы «көпір» деуге болады. Себебі Шанхай мен Шэньчжэнь биржаларындағы Қытай компанияларының құнды қағаздары осы Гонконг арқылы әлемге тараса, әлемдегі өзге нарықтар Гонконг биржасы арқылы Қытайда сауда жасай алады. Өзінің осы ерекшелігі арқасында Гонконг биржасының капитализациясы 4,2 трлн долларға жетіп, оның листингіне 2 586 компания тіркелген.
Аты
Бастапқы құны(Еуро)
Табыс
Airbus
ASML Holding
123,52
557,50
1,23%
1,05%
LVMH Moet Hennessy Louis Vuitton
662,00
1,86%
Euronext биржасында ұсынылған компаниялар:
Kering
405,40
3,41
Christian Dior
636,00
1,95%
Renault
34,17
0,75%
2000 жылдардың басында Еуропада ауқымды әрі беделді үш қор биржасы болған. Ол Париж биржасы, Брюссель биржасы мен ең ежелгі биржалардың бірі Амстердам биржасы. 2000 жылы үш биржаны бірігіп, кейін оған өзге де Еуропа биржалары қосылып, Еуро Одаққа ортақ нарық құрылды. Қазіргі таңда 2 мыңға жуық компанияның құнды қағаздарын нарыққа шығарып үлгерген. Euronext биржасының нарықтағы капитализациясы 4,3 трлн еуроға жетіп, күнделікті айналымы 200 млрд долларды құрайды.
Аты
Бастапқы құны
(фунд стерлинг)
(фунд стерлинг)
Табыс
AstraZeneca
Rolls-Royce Holdings
538,00
2006,00
2,23%
1,02%
HSBC
641,60
1,48%
LSE биржасында ұсынылған компаниялар:
BATS
2485
9,15%
Legal & General Group
214,80
9,25%
Еуро Одақ құрамынан кеткеннен кейін Ұлыбританияның өз нарығын өзі басқаратын болды. Әрі қор биржасы да бөлек. Әлемдегі ең бірінші биржа Лондон биржасының (LSE) басты ерекшелігі, ол акционерлік қауымдастық. Сол себепті биржаның да акциясын кез келген адам сатып ала алады. Бұл биржада қазір 1 жарым мыңға жуық компанияның бағалы қағаздары бар, капитализациясы шамамен 3,8 трлн долларды құрайды. Лондон биржасының маңызды индекстерінің бірі – FTSE 100, бұл сайтта сатылатын 101 ірі компанияның акцияларын қамтиды.
Аты
Бастапқы құны(Иен)
Табыс
Nissan
Toyota
614
2645
1,63%
2,27%
Nippon Telegraph And Telephone Corp
173
2,77%
JPX биржасында ұсынылған компаниялар:
Mitsubishi
1238
2,58%
Mizuho Financial Group
2546
3,34%
Азиядағы алғашқы биржа Japan Exchange Group (JPX) биржасы ондаған жылдар бойы АҚШ-тың алпауыт екі биржасынан кейін әлемдегі ең үлкен нарық алаңына айналған болатын. Соңғы жылдары Қытай нарығының күрт дамуы жапон биржасын ысырып қойды. Japan Exchange Group биржа алаңында Жапонияның технологиялық компаниялары орналасады. Құнды қағаздары қойылған компания саны 3 мыңнан асып, капитализациясы 6 триллионға дейін жеткен.
Америкалық биржалармен кім бәсекеге түсе алады?
Freedom Finance Global сарапшысы Тамерлан Абсалямовтың айтуынша, жақын арада америкалық биржаларға лайықты бәсекелестер пайда болады деп елестету қиын. Америкалық биржалар нарықта тұрақты үстем жағдайға ие, олардың жиынтық нарықтық капитализациясы 47 трлн. доллар (Nyse & Nasdaq), бұл әлемдегі келесі 10 ірі Биржаның нарықтық капитализациясынан асып түседі.
Қаржы нарығының үздік болуының бірнеше көрсеткіштері бар. Алғашқысы, танымалдылық пен ауқымды жобалар арқасында сенімге ие болу. Ал бұл өз кезегінде бәсекеге қабілетті сауда комиссияларын ұсынып, шығындарды төмендетуге септігін тигізеді.
«Бірінші кезекте биржаның құнды қағаздары өтімді болуы қажет. Мысалы, америкалық қаржы нарығына сұраныс көп болып қалыптасып қалған. Сұраныс болған жерде спрэдтер (баға тұрақсыздығы) азайып, сауда жеңілдей түседі. Өтімділіктің басты принципі жаһандық биржаға айналып, неғұрлым көп елден сатып алу мүмкіндігі болса, инвестицияларда соғұрлым көп болады. Шетелдік инвесторларды қызықтырып алғаннан кейін беделдің өзі инвестицияға айналады», - дейді сарапшы.
Оның айтуынша, инвесторларды қызықтыру үшін бірінші кезекте үздік әрі пайдалы компаниялар ұсына білу керек. Қазір әлемдегі жетекші және қызықты компаниялардың көпшілігі америкалық биржаларда бар. Мысалы, Apple, Google, Microsoft, Amazon және Tesla сияқты компанияларды атап айтуға болады. Өз салаларында көшбасшы болғандықтан бұл компаниялар инвесторлар үшін тартымды.
«Демек қазір инвесторларды бірінші кезекте сенімді биржалар қызықтырады дедік. Ал биржа сенімді болуы үшін оған сенімді оятатын заң керек. АҚШ-та қаржы нарықтарын реттеу жүйесі жақсы дамыған. Бұл инвесторларға олардың инвестициялары қорғалғанына сенімділік береді», - деп қосты Тамерлан Абсалямов.
Қаржы нарығының үздік болуының бірнеше көрсеткіштері бар. Алғашқысы, танымалдылық пен ауқымды жобалар арқасында сенімге ие болу. Ал бұл өз кезегінде бәсекеге қабілетті сауда комиссияларын ұсынып, шығындарды төмендетуге септігін тигізеді.
«Бірінші кезекте биржаның құнды қағаздары өтімді болуы қажет. Мысалы, америкалық қаржы нарығына сұраныс көп болып қалыптасып қалған. Сұраныс болған жерде спрэдтер (баға тұрақсыздығы) азайып, сауда жеңілдей түседі. Өтімділіктің басты принципі жаһандық биржаға айналып, неғұрлым көп елден сатып алу мүмкіндігі болса, инвестицияларда соғұрлым көп болады. Шетелдік инвесторларды қызықтырып алғаннан кейін беделдің өзі инвестицияға айналады», - дейді сарапшы.
Оның айтуынша, инвесторларды қызықтыру үшін бірінші кезекте үздік әрі пайдалы компаниялар ұсына білу керек. Қазір әлемдегі жетекші және қызықты компаниялардың көпшілігі америкалық биржаларда бар. Мысалы, Apple, Google, Microsoft, Amazon және Tesla сияқты компанияларды атап айтуға болады. Өз салаларында көшбасшы болғандықтан бұл компаниялар инвесторлар үшін тартымды.
«Демек қазір инвесторларды бірінші кезекте сенімді биржалар қызықтырады дедік. Ал биржа сенімді болуы үшін оған сенімді оятатын заң керек. АҚШ-та қаржы нарықтарын реттеу жүйесі жақсы дамыған. Бұл инвесторларға олардың инвестициялары қорғалғанына сенімділік береді», - деп қосты Тамерлан Абсалямов.
Freedom Finance Global сарапшысы Аңсар Абуевтың пікірінше, Қазақстан қор биржаларын жоғарыдағы үлгілермен салыстыруға келмейді. Себебі біріншіден, биржа ұғымы біздің елге келгелі бар болғаны 30 жылға жуық уақыт болды. Екіншіден, нарық аумағы аса үлкен емес және әлемдік деңгейде көрсететін компанияларда өте аз. Алайда Қазақстандағы KASE қор биржасы Орталық Азия аумағындағы үздік деуге болды. Оның листингінде 125 компания бар.
«Қазақстандық биржалардан өзге аймақта тек Өзбекстан мен Қырғызстанды айтуға болады. Қазіргі уақытта Қазақстан биржасы сауда көлемі бойынша да, қағаздардың әртүрлілігі бойынша да өңірде көшбасшы болып келеді. Бұл бүкіл аймақтағы инвестициялау ережелерін өзгертуге мүмкіндік береді», - дейді қаржы маманы.
Оның сөзінше, Қазақстанда құқықтық қатынастарда халықаралық кооперативке маманданған, шетелдік компанияларды тартатын және инвестициялар үшін ірі өңірлік хаб ретінде жұмыс істейтін AIX және АХҚО бар. Мұндай аналог көрші елдерде әлі жоқ. Екінші орында қазір Өзбекстан тұр, онда өтімділік бойынша қазақстандық биржалардан төмен болса да, Қазақстан қор биржасына қарағанда эмитенттер әлдеқайда көп. Орталық Азияда KASE валюта нарығы үшін алаң ретінде де алға шықты. Қырғызстанда биржада эмитенттердің саны ұқсас, алайда өтімділік деңгейі бойынша Қазақстаннан артта қалып отыр.
«Қазақстандық биржалардан өзге аймақта тек Өзбекстан мен Қырғызстанды айтуға болады. Қазіргі уақытта Қазақстан биржасы сауда көлемі бойынша да, қағаздардың әртүрлілігі бойынша да өңірде көшбасшы болып келеді. Бұл бүкіл аймақтағы инвестициялау ережелерін өзгертуге мүмкіндік береді», - дейді қаржы маманы.
Оның сөзінше, Қазақстанда құқықтық қатынастарда халықаралық кооперативке маманданған, шетелдік компанияларды тартатын және инвестициялар үшін ірі өңірлік хаб ретінде жұмыс істейтін AIX және АХҚО бар. Мұндай аналог көрші елдерде әлі жоқ. Екінші орында қазір Өзбекстан тұр, онда өтімділік бойынша қазақстандық биржалардан төмен болса да, Қазақстан қор биржасына қарағанда эмитенттер әлдеқайда көп. Орталық Азияда KASE валюта нарығы үшін алаң ретінде де алға шықты. Қырғызстанда биржада эмитенттердің саны ұқсас, алайда өтімділік деңгейі бойынша Қазақстаннан артта қалып отыр.
Қазақстан қор нарығының жағдайы
Мүмкіндіктер
Қазір Қазақстан азаматтары белсенді түрде инвестициялаумен айналыса бастады. Елімізде соңғы 10 жылдықта брокерлік компаниялар ашылып, қаржыны сақтап қана қоймай, оны жұмыс істету жолдары насихаттала басталды. Қазақстандықтар үшін әлемнің үздік биржаларына жол ашық. Олардың арасында әсіресе америкалық биржадағы үздік компаниялар танымалдыққа ие.
Бұл осы нарықтағы жетекші компаниялардың танымалдығы әсерінен болып жатыр. Соңғы жылда отандастарымыз Tesla компаниясының құнды қағаздарын сатып алуға байланысты 23 мыңнан астам келісімге отырған. Біздің елде биткоин танымалдығына қарай, осы салаға қатысты компания саудасы да арта түскен. Американдық COIN криптовалюта айырбастау компаниясының акциясын сатып алуға қатысты 17 мыңнан астам келісімге қол қойылған. Бұдан бөлек, қазақстандықтар инвестиция құятын компаниялар қатарында Meta, NVDA, FRHC сынды танымал брендтер бар.
Бұл осы нарықтағы жетекші компаниялардың танымалдығы әсерінен болып жатыр. Соңғы жылда отандастарымыз Tesla компаниясының құнды қағаздарын сатып алуға байланысты 23 мыңнан астам келісімге отырған. Біздің елде биткоин танымалдығына қарай, осы салаға қатысты компания саудасы да арта түскен. Американдық COIN криптовалюта айырбастау компаниясының акциясын сатып алуға қатысты 17 мыңнан астам келісімге қол қойылған. Бұдан бөлек, қазақстандықтар инвестиция құятын компаниялар қатарында Meta, NVDA, FRHC сынды танымал брендтер бар.
Аты
Құны(млн. АҚШ доллары)
Табыс
Tesla
NVDA
590,70
184,08
23 336
3 921
COIN
88,96
17 321
Қазақстандықтар жиі сатып алатын шетелдік компания акциялары:
Freedom Holding Corp
66,83
4 576
Meta
64,60
1 452
Ал әлемдік және отандық биржаларға «Freedom Finance» АҚ ұсынған Tradernet бірыңғай cауда платформасы арқылы шығуға болады. Аталмыш платформа Tradernet.kz сайты мен Tradernet мобильді қосымшасы арқылы қолжетімді. Мұнда сіз құнды қағаздарды сатып алуға және сатуға, брокерлік шотты толықтыруға, ақша шығарып алуға, валюта ауыстыруға, акциялар алғаш жарияланғанда IPO-ға қатысуға, жеке мәліметтерді өзгертуге, брокерден есеп алуға, тарифтік жоспарларды өзгертуге, қаржы құралдарының өзгерістерін бақылауға және қажетті хабарламалар алып отыруға болады. Платформа қолданушылары NASDAQ, NYSE, LSE, Deutsche Boerse, KASE, сондай-ақ Мәскеу және Санкт-Петербург биржаларында 40 мыңнан астам қаржы құралдарымен операциялар жүргізе алады.
Әлемде қарқынды дамып келе жатқан және жаңа инвесторларды тартатын бірқатар биржалар болғанымен, жақын арада олардың кез келгені америкалық биржалардың үстем жағдайына қарсы тұра алады деп елестету қиын. Алайда әртүрлі елдердің нарығымен, ондағы мүмкіндіктерді танып білген сайын бай-қуатты инвестор болу мүмкіндігі арта түседі.
Әлемде қарқынды дамып келе жатқан және жаңа инвесторларды тартатын бірқатар биржалар болғанымен, жақын арада олардың кез келгені америкалық биржалардың үстем жағдайына қарсы тұра алады деп елестету қиын. Алайда әртүрлі елдердің нарығымен, ондағы мүмкіндіктерді танып білген сайын бай-қуатты инвестор болу мүмкіндігі арта түседі.
Stan.kz Ақпарат Агенттігі
Барлық құқықтары қорғалған