Зейнетке шықпай тұрып алдын ала жоспар құрыңыз

Әр адамның қажеттіліктері де әрқилы. Мәселен, біреулер зейнетке шыққан соң жұмыстан демалып, әлем елдерін аралап, саяхаттағысы келсе, енді біреулер тыныштықты қалап, қала сыртындағы саяжайларда тұруды жөн көреді. Қаржы мамандары зейнетке шыққанда алаңсыз өмір сүру үшін алдын ала тек зейнетақыға сенбей, қосымша кіріс көздерін іздей бастауға кеңес береді.

Жас ұлғайған сайын шығындар да көбеюі мүмкін: ипотека және несие, балалардың білім алуы мен медициналық қызметтерге кететін шығындар және т.б. Сондықтан мұның барлығына алдын ала дайындалып, қаржылық жоспар құрып қойған дұрыс. Ол үшін зейнетке шыққанда қолыңызға қанша қаражат тиеді және ай сайын қанша теңге алғыңыз келетінін анықтаңыз. Содан кейін зейнет жасына дейін қанша жыл қалды, табысыңыздың қанша бөлігін жинауға дайынсыз және қазір жиналған сомаңыздың көлемі қаншаға жеткенін есептеңіз.

Мемлекеттен алатын зейнетақы мөлшерін де сіз алдын ала біле аласыз. Ол үшін Бірыңғай Жинақтаушы зейнетақы қорының сайтындағы арнайы калькуляторды пайдалануға болады.

Мәселен, сіздің жасыңыз 30-да делік. Зейнетке шыққан соң алаңсыз өмір сүру үшін ай сайын сіз 200 мың теңге алғыңыз келеді. Бұл тұрғыда Қазақстанда ер азаматтар 63 жаста, ал 2027 жылдан әйелдер де осы жастан бастап зейнетке шығатынын ескеру қажет. Елімізде зейнетақы төлемінің ең ұзақ мерзімі 19 жыл (228 ай), ал орташа зейнетақы көлемі 100 мың теңге екенін жоғарыда айттық. Осының барлығын есепке алғанда, сіз зейнетке шыққанша 45,6 миллион теңге жинауыңыз қажет (228 ай*200 мың теңге). Бұл сізге қазірден бастап ай сайын зейнетақы қорына айы 115 мың теңге аударып отыру қажет дегенді білдіреді (бұл тұрғыда инфляция, жалақы көлемі және басқа да факторлар ескерілмеді). Яғни айтып отырғанымыз өз бетіңізше зейнетақы қорына қаражат жинау орынсыз шешім екенін көрсетеді. Сондықтан да бұдан гөрі әлдеқайда тиімді қаржы құралдарына инвестициялаған дұрыс.

“Қауіпсіздік жастықшасы” жайлы ұмытпаңыз

Көп адамдар жалақыдан жалақыға дейін өмір сүріп, қор жинауды ұмытып жатады. Ал жалақы кешіктіріліп немесе жұмыссыз қалған кезде не істерін білмей, тығырыққа тіреледі. Әдетте мұндай жағдайға тап болған тұрғындар банктен немесе ұсақ қаржы ұйымдарынан тиімсіз несие рәсімдеуіне тура келеді. Дегенмен алған қарызы олардың жағдайын одан сайын ушықтырып жіберуі мүмкін. Міне, “қауіпсіздік жастықшасы” сізді осындай жайттардан сақтайды.

“Қауіпсіздік жастықшасын” қалай жинау керек? Ең алдымен, кірістер мен шығындарды есептеп алыңыз. Бір ай қаржылық жағынан қысылмай өмір сүру үшін сізге қанша қаражат жететін анықтаңыз. Онда күнделікті шығындарды, ойын-сауық, тамақ, көлігіңізге кететін қаражатты бөлек-бөлек жазыңыз. Келесі кезекте “қауіпсіздік жастықшасы” қажет болатын уақытты анықтаңыз. Әдетте, бұл мерзім 3-6 айға созылуы мүмкін. Осы уақыт аралығында сіз табысыңызды қалыпқа келтіріп үлгересіз.

“Қауіпсіздік жастықшасын” құру үшін мамандар табысыңыздың 10%-ын жинақтауға кеңес береді. Бұл көп азаматтар үшін ойға қонымды сома. Егер жалақыңыздың 10%-ын жинау қиынға соқса, қажетсіз шығындардан бас тартып, қаржылық жағдайыңызды саралап шығыңыз. Бірте-бірте бұл көрсеткішті арттыруға болады.

Осы орайда “қауіпсіздік жастықшасы” ретінде жинақтаушы өмірді сақтандыру қолдануға болатынын атап өткен жөн. Себебі мұндай сақтандыру бір мезгілде ертеңгі күнге қаражат жинақтап, өміріңіз бен денсаулығыңызды оқыс оқиғалардан қорғау мүмкіндігін сыйлайды. Басқа сақтандыру түрлерінен айырмашылығы – жинақтаушы өмірді сақтандыру бойынша ұйымға аударған соманы еселенген күйде қайтарып алуға болады.

Қаражатты дұрыс жинауды үйреніңіз

Бастапқы жоспар құрып, қаражатты үйде немесе банктегі есепшотта жинау қартайған шақта сізді жоқшылықтан құтқарады деген сөз емес. Себебі жиналған сомаға әсер ететін нарықтың бірқатар тәуекелдері болады. Инфляция деңгейінің көтерілуі, банктердің лицензиясынан айырылуы болашақта сіздің қасықтап жиған-терген еңбегіңізді зая етуі ғажап емес. Ал одан қорғану үшін бірқатар кеңестерді есте ұстаған жөн:

• жинақтың кемінде жартысына жуығын өтімділігі жоғары қаржы құралдарында сақтау өте маңызды. Бұл тұрғыда валюталық депозиттер, бағалы қағаздарды мысалға келтіруге болады.
• жасалған инвестиция ашық әрі заңды болуы тиіс. Бұл тұрғыда күмәнді бағалы қағаздарды сенімсіз брокерлерден сатып алудан аулақ болған жөн;
• инвестициялық портфельді белсенді басқаруды қажет етпейтін қаржы құралдарына бағыттаған жөн. Мысалы, қор нарығы, валюталық депозиттер, т.с.с.
• жинақтан түсетін кіріс мөлшері елдегі инфляция деңгейінен жоғары болуы қажет, әйткенмен, болашақта жинақталған қаражаттан еш пайда көрмейсіз. Ұлттық банк мәліметінше, 2022 жылдың наурыздағы жағдайға сәйкес Қазақстанда инфляция деңгейі 12%-ды бір-ақ жеткен;
• жасалған салым түрлі салалар, елдер мен валюта бойынша әртараптандырылған (диверсификацияланған) болғаны маңызды.

Барлық жинақтарыңызды “бір себетке салудан” аулақ болыңыз

Қарапайым тілмен айтқанда, диверсификация – тәуекелдерді азайту үшін активтеріңізді әртүрлі қаржы құралдарында сақтау. Мәселен, зейнетке шыққанда жинақтарыңыз жайлы алаңдамау үшін қаражатты қазірден бастап “әр түрлі себеттерге”, яғни банк депозиті, бағалы қағаздар, жылжымайтын мүлікке бөліп салуға болады. Тіпті банкте салымды бірнеше валютада ашу немесе әртүрлі мемлекеттердің акцияларын сатып алу да диверсификацияның бір мысалына жатады. Ал жинақтарыңызды қандай құралдарда диверсификациялауға болады?

Банк депозиттері. Ең ыңғайлысы, банкте салымды ең аз сомамен де ашуға болады. Қаражатты теңгемен немесе басқа шетел валюталарымен (доллар, еуро, рубль т.б.) жинай аласыз. Алайда қазақстандық екінші деңгейлі банктерде шетел валюталары бойынша жылдық сыйақы мөлшерлемесі бар-жоғы 1%-ды құрайтынын естен шығармаңыз.

Бағалы қағаздар – қаржы портфеліңіздің ең табысты құралы. Одан табыс екі түрлі жолмен түседі: дивидент түрінде және акциялардың бағасының көтерілуі есебінен. Сонымен қатар экономика ұлғайған сайын да акциялар да өсе түседі. Ал нарық құлдырағанда оларды арзан бағамен сатып алуға болады.

Әрине, қор нарығында бірнеше жылда миллиардтарға қол жеткізіп, қартайғанда шалқып өмір сүремін деп ойлау дұрыс емес. Дегенмен мұнда нақты мақсат қою арқылы зейнетке шыққанда қосымша табыс көзіне ие бола аласыз. Мысал ретінде батыс елдерінің тұрғындарын алып қарайық. Әдетте олар зейнетке шықпай тұрып бағалы қағаздар сатып алып қоюды жөн көреді. Сәйкесінше қартайған шағында бұдан түскен табысты шетел аралап, шипажайларда демалуға арнайды.

Қор нарығына инвестициялауды кез келген уақытта тіпті небәрі 10 мың теңгемен де бастауға болады. Бастысы сенімді брокер таңдай білу қажет. Мәселен, Қазақстан нарығында 11 жылдық тәжірибеге ие Freedom Finance ұйымында брокерлік шотты үйден шықпай-ақ, Tradernet сауда платформасы арқылы тегін ашу қарастырылған. Өз кезегінде ұйым инвестордың қаражаты мен оның акцияларының есебін жүргізеді. Салымшылардың қаражатын өз қалауы бойынша басқаратын банктермен салыстырғанда брокерлердің клиенттердің шоттарына қол жеткізе алмайды. Оның үстіне акциялар инвестордың ресми құжатталған меншігі екенін естен шығармаған жөн. Яғни инвестор оны сатып немесе мұра ретінде қалдырып, біреуге сыйлап, кепілге қоя алады.

Ал қазір инвестор картасының арқасында инвестиция жасау тіпті оңай бола түсті. Картаның бұл түрі брокерлік шотқа комиссиясыз ақша аударып қана қоймай, кез келген уақытта әлемнің кез келген мемлекетінде ондағы қаражатты пайдалана отырып, тауарлар мен қызметтердің ақысын төлеуге, басқа да қаржылық операцияларды жүргізуге мүмкіндік береді. Invest Card – осындай карталардың бір түрі. Картаны онлайн түрде бірнеше минутта ашуға болады. Картаны рәсімдеу де, пайдалану да тегін және оған қаражатты басқа карталардан комиссиясыз аударып немесе банкомат арқылы қолма-қол ақшамен толтыра аласыз.

Жинақтаушы өмірді сақтандыру. Жоғарыда айтып өткеніміздей бұл қаржы өнімі депозит пен сақтандыру полисінің функциясын атқарады. Мұндай сақтандыру ұзақ мерзімге рәсімделеді. Келісімшарт аяқталмай тұрып сақтандыруда көрсетілген жағдай орын алса, өтемақы төленеді. Ал мерзімнің соңында жинақталған сома пайыздық үстемақымен кері қайтарылады. Мысалы, Freedom Finance Life ұсынатын Freedom First арқылы салымды шетелдік валютада жасау тиімді. Себебі бұл өнім бойынша кез келген валюта үшін жылдық сыйақы мөлшерлемесі 2,76%- ға жетеді. Өнім жайлы толығырақ мына сілтемеден оқуға болады.

Өзіңізге инвестиция жасаңыз

Инвестиция дегенде көп адамдар ақша немесе бағалы қағаздар жайлы ойлана бастайды. Алайда өзіңізге де инвестиция жасауды, тұлғалық дамуыңызға көңіл бөлуді естен шығармаған жөн. Өз кезегінде бұл сіздің өміріңіздің жақсы жаққа қарай өзгеруіне, материалдық тұрғыда өркендеуіңізге сеп болады.

Қор нарығында инвестиция жасау үшін де алдымен біліміңізді кеңейту артық етпейді. Мәселен, инвестициялаудың қыр-сырын Freedom Finance Академиясында үйренуге болады. Мұнда осы салада жүрген тәжірибелі мамандар, сарапшылар мен трейдерлерден тәлім береді. Академиядағы курстарды онлайн түрде де, офлайн форматта да өту қарастырылған. Тегін вебинарлармен қатар, пайдаңызға жарар ақылы курстардан да өтуге болады.